Budynek należący do kompleksu Cytadeli Warszawskiej.
Architekt:
Wilhelm Henryk Minter.
Budowa:
1826-27.
Pierwotnie w kształcie litery „U”, otwartej od strony ulicy Gwardii (to jest w kierunku zachodnim) - przeznaczony początkowo na magazyn mundurowy.
Przebudowy:
1834 – urządzenie 41 cel więziennych i sal Komisji Śledczej, prawdopodobnie także wówczas dobudowano skrzydło zachodnie, zaś skrzydło południowe zlikwidowano, a w jego miejscu wystawiono wartownię;
1864 – urządzenie dalszych 47 cel.
Po upadku Powstania Listopadowego przekształcony w więzienie śledcze, które funkcjonowało aż do czasu ewakuacji Rosjan z Warszawy, a przez które przewinęło się ok. 40.000 więźniów, wywodzących się ze wszystkich opcji politycznych, w tym J. Dąbrowski, F. Dzierżyński, S. Okrzeja, J. Piłsudski, X. P. Ściegienny, R. Traugutt, L. Waryński i inni. W latach 1834-64 urzędowała tu Stała Komisja Śledcza , następnie w latach 1865-82 – przeniesiona tu z Pawiaka Tymczasowa Komisja Śledcza, a równolegle Sąd Wojenno-Polowy (1834-70) i Audytoriat Polowy (1834-74).
W chwili wybuchu I Wojny Światowej znajdujących się tu więźniów ewakuowano do Rosji.
W czasie okupacji niemieckiej więziono tu zaś m. in. członków POW.
Mimo wysuwanych już od 1919 projektów utworzenia muzeum ruchu niepodległościowego, X Pawilon służył za areszt do 1923, choć urządzono w nim również mieszkania. Eksplozja głównej prochowni 13 października 1923 ciężko uszkodziła budynek i zniszczyła całkowicie jego północno-zachodni narożnik, pod gruzami którego zginęło kilkanaście kobiet i dzieci – członków rodzin kadry zawodowej garnizonu. Pawilon wyremontowano do 1928, głównie dzięki zaangażowaniu dotowanego przez MSWoj. Komitetu Odbudowy X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej, ale narożnika nie zrekonstruowano – od zewnątrz widoczny jest wyraźny uskok ściany, zaś od wewnątrz znajdują się na niej zaślepione otwory drzwiowe. Na wniosek Międzyministerialnej Komisji do Spraw Pamiątek Narodowych we wschodnim skrzydle urządzono niedużą ekspozycję muzealną, zaś 12 XI 1928 dokonano uroczystego odsłonięcia tablic pamiątkowych (projektu Stanisława Ostrowskiego) w celach Romualda Traugutta , Stefana Okrzei, Józefa Montwiłła-Mireckiego i – błędnie zlokalizowanej - Józefa Piłsudskiego. Resztę budynku zajmowały mieszkania kadry.
Po wojnie:
oficjalnie Muzeum X Pawilonu, będące oddziałem Muzeum Polskiego Ruchu Rewolucyjnego, otwarto 24 VIII 1962, aby zdążyć na 100. rocznicę wybuchu Powstania Styczniowego. Stałą ekspozycję, dotyczącą historii obiektu i losów ludzi w nim więzionych otwarto w 1969.
Obecnie:muzeum stanowi filię Muzeum Niepodległości i mieści się w skrzydle wschodnim i częściowo północnym, zaś resztę obiektu zajmuje Archiwum Polski Podziemnej 1939-53 i Europejska Akademia Sztuk. Na dziedzińcu Pawilonu widoczny jest również niski mur, będący zarysem ścian nieistniejącej wartowni. Sam pawilon jest zaś jednym z pięciu istniejących dziś budynków, będących reliktami dawnych Faworów.
Zabytkowy jest również bruk ulicy Trojaka i Skazańców, prowadzących od Pawilonu do Bramy Straceń.
