Kasy chorych
Kasy chorych w Polsce w dwudziestoleciu międzywojennym były instytucjami tworzącymi pierwszy ogólnopolski system ubezpieczeń społecznych. Koncepcja ubezpieczenia w kasach chorych przywędrowała do Polski z Niemiec, tak samo zresztą jak do większości krajów Europy. Kasy chorych miały zabezpieczyć podstawowe potrzeby życiowe pracowników w przypadku ich czasowej niedyspozycji spowodowanej chorobą lub ciążą i macierzyństwem. Powołanie tych instytucji wynikało z tego, że w nowych warunkach społecznych wytworzonych przez rewolucję przemysłową (masowa migracja ze wsi do miast, powstanie nowej klasy społecznej utrzymującej się z pracy w przemyśle) nie działały skutecznie żadne z wcześniej znanych form zabezpieczenia społecznego. Tworzenie i funkcjonowanie kas chorych w Polsce regulowała ustawa z 19 maja 1920 r. o obowiązkowem ubezpieczeniu na wypadek choroby, z tym, że powstanie systemu kas przewidywał już dekret Naczelnika Państwa z 11 stycznia 1919 roku. Całkowicie od podstaw kasy chorych tworzono w byłym zaborze rosyjskim (a więc i w Warszawie). Na pozostałym terytorium państwa kasy chorych już istniały, więc budowa polskiego systemu kas polegała tam na reorganizacji istniejącej struktury. Pewną odrębność zachowały jednak kasy chorych istniejące na obszarze przyłączonej do Polski części Górnego Śląska. Te kasy funkcjonowały nadal na podstawie przepisów niemieckich jeszcze sprzed I wojny światowej.Ubezpieczenie w kasach chorych miało najszerszy zasięg ze wszystkich funkcjonujących w II Rzeczpospolitej rodzajów ubezpieczeń społecznych. Obejmowało prawie wszystkich mieszkańców kraju utrzymujących się z własnej pracy, zarówno pracowników wykwalifikowanych, jak i niewykwalifikowanych. Ubezpieczenie to zorganizowane było na zasadzie przymusowego członkostwa w kasie. Ubezpieczonym i jednocześnie członkiem kasy stawała się więc każda osoba zatrudniona na terenie działania kasy. Z tytułu członkostwa w kasie należało opłacać składki, które w części pokrywali pracownicy, a w części ich pracodawcy. W zamian osoby ubezpieczone (i członkowie ich rodzin) w razie choroby lub ciąży i urodzenia dziecka mieli zapewnioną niewymagającą dodatkowych opłat opiekę medyczną. Obejmowała ona pomoc lekarską, łącznie z dostarczaniem leków i innych środków leczniczych, a także, w przypadku takiego zalecenia lekarza kasy, leczenie szpitalne. Kasy wypłacały także świadczenia pieniężne - zasiłki chorobowe lub połogowe. Kasa wypłacała również zasiłek pogrzebowy w przypadku śmierci osoby ubezpieczonej lub członka jej rodziny. Opiekę leczniczą kasy zapewniały podpisując umowy na leczenie swoich członków ze szpitalami i z lekarzami. Kasy często jednak tworzyły i prowadziły swoje własne placówki medyczne. Do dziś w wielu dawnych budynkach kas chorych mieszczą się przychodnie lekarskie lub szpitale.Kasy były zorganizowane na zasadzie terytorialnej; jedna kasa obejmowała obszar jednego powiatu lub kilku powiatów. Kasy miały przy tym ustawowo zagwarantowaną niezależność od administracji państwowej. Kasy chorych miały więc status zbliżony do statusu jednostek samorządu terytorialnego. I tak jak gminy czy powiaty, tak samo kasy chorych posiadały ustrój samorządowy. Były zarządzane przez samych zainteresowanych, tzn. przez pracowników i pracodawców, którzy w przeprowadzanych co 3 lata powszechnych wyborach wybierali swoich przedstawicieli do rady kasy. Rada kasy, w której 2/3 miejsc mieli zapewnione przedstawiciele pracowników, a resztę przedstawiciele pracodawców, podejmowała najważniejsze decyzje dotyczące funkcjonowania kasy, w tym również powoływała organy bezpośrednio zarządzające kasą oraz organy rozstrzygające spory miedzy członkami a kasą. Kasy tworzyły okręgowe związki kas i jeden związek krajowy, funkcjonujące również na zasadzie samorządowej.Na początku lat trzydziestych drastycznie ograniczono samorządność kas chorych. Powszechną praktyką stało się rozwiązywanie rad, których funkcje przejmowali komisarze mianowani przez władze państwowe. Zmniejszała się także ogólna liczba kas funkcjonujących w Rzeczpospolitej: z ok. 300 w połowie lat dwudziestych, do ok. 100 w roku 1933. Działania te usprawiedliwiane były troską o usprawnienie działania kas. Pojawiały się bowiem utyskiwania na jakość opieki medycznej zapewnianej w ramach obowiązkowego ubezpieczenia. Również środowisko lekarskie w większości nie było przychylne funkcjonującemu systemowi, któremu zarzucało zaniżanie rzeczywistych kosztów usług medycznych. Wprowadzanie zmian systemu organizacyjnego kas chorych połączone z ograniczeniem samorządu ubezpieczeniowego wynikało jednak również ze względów politycznych, w samorządzie działało bowiem wiele osób krytycznie nastawionych do ówczesnego obozu rządzącego.Ostatecznie kasy chorych zostały zlikwidowane mocą ustawy z 28 marca 1933 r. o ubezpieczeniu społecznem. Ich funkcje przejęły nowe instytucje ubezpieczalnie społeczne. Przekształcenia te nie dotyczyły jednak Górnego Śląska, gdzie kasy zostały zastąpione przez ubezpieczalnie dopiero w 1946 roku.Informację opracował Dariusz Jakubiec